როგორ აცოცხლებს ხუთჯვრიანი დროშა საქართველოს ისტორიას

თეთრი მართკუთხედი, ოთხივე გვერდთან დაკავშირებული სწორკუთხა წითელი ჯვარი და გამოყოფილ ოთხკუთხედებში გამოსახული მცირე ზომის ბოლნური ჯვრები — ამ აღწერილობამ შეიძლება დაგაბნიოს, მაგრამ მის მიხედვით გაცოცხლებულ ვიზუალს მაშინვე ამოიცნობ. ეს ხომ საქართველოს სახელმწიფო დროშაა.

14 იანვარი სწორედ საქართველოს სახელმწიფო დროშის დღეა. ზუსტად 20 წლის წინ, ამ დღეს, პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებლის ხელმოწერილი კანონით, საქართველოს ერთ-ერთ მთავარ ეროვნულ სიმბოლოდ ხუთჯვრიანი დროშა იქცა.

თუმცა, ხუთჯვრიანი დროშის ისტორია საუკუნეების უკან, ჯერ კიდევ განვითარებული ფეოდალიზმის ხანაში იწყება.

ქართულენოვანი მატიანეები უძველესი დროშების შესახებ მაინცდამაინც ხელჩასაჭიდ ცნობებს არ გვაწვდიან. „ქართლის ცხოვრება“ თამარ მეფის ეპოქის აღწერისას დროშას „გორგასლიან და დავითიანად“ მოიხსენიებს. უფრო გვიანდელი ტექსტიდან, სტეფანოზ ორბელიანის მატიანედან, იმასაც ვიგებთ, რომ ქვეყნის დროშაზე წითელ და თეთრ ფერებს ვხვდებოდით. რაც შეეხება „ქართლის ცხოვრებაში“ ნახსენებ გორგასლიან დროშას, მასზე წმინდა გიორგის ჯვარია გამოსახული. ამდენად, ჯვარი ქართულ ეროვნულ სიმბოლიკად ჯერ კიდევ ადრეულ შუა საუკუნეებში ქცეულა.

თუმცა, საქართველოს დროშის დღევანდელი ვერსია შედარებით გვიან გაჩნდა. ერთ-ერთი ყველაზე სარწმუნო ცნობა იმისა, რომ ქვეყნის სიმბოლოდ ხუთჯვრიანი დროშა გამოიყენებოდა, მე-14 საუკუნის ვენეციელი კარტოგრაფების, დომენიკო და ფრანჩესკო პიციგანოების, შედგენილი პორტულანია. მე-14 საუკუნით თარიღდება მალიორკელი კარტოგრაფის, ანჯელინო დულჩერის, რუკაც, რომელზეც თბილისიცაა გამოსახული, თბილისის თავზე კი — ხუთჯვრიანი დროშა. ამავე პორტულანზე მსგავსი სიმბოლოთია აღნიშნული სოხუმის მდებარეობაც.

ჩვენთვის ასე ნაცნობ დროშას გვიანდელი პერიოდის რუკა-პორტულანებზე ვხვდებით, მაგრამ ეს ალბათ ნაკლებად საინტერესოა. საინტერესოა ის, რომ წლების განმავლობაში გვეგონა, ხუთჯვრიანი დროშა მე-13 ან მე-14 საუკუნეებით თარიღდებოდა; დავით კლდიაშვილის ვარაუდით, ეს დროშა სახელმწიფო სიმბოლოდ გიორგი ბრწყინვალის დროს უნდა ქცეულიყო.

თუმცა, ყველაფერი შეცვალა სულ ცოტა ხნის წინანდელმა აღმოჩენამ — 2021 წლის მიწურულს ჰერალდიკის საბჭომ გაავრცელა ცნობა, რომ ხუთჯვრიანი დროშა დავით აღმაშენებელს უკავშირდება. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის გამოძიების შედეგად დადგინდა, რომ ახლად აღმოჩენილი სპილენძის მონეტა, რომლის რევერსზეც ხუთჯვრიანი დროშის მსგავსი სიმბოლოა გამოსახული, სწორედ მე-12 საუკუნით თარიღდება.  ჰერალდიკის საბჭომ აღმოჩენას „საქართველოს სახელმწიფო დროშის ისტორიული დასაბუთებისთვის უდიდესი მნიშვნელობის“ მქონე უწოდა. ასე გავიგეთ, რომ დღევანდელი დროშა, ყველაზე გვიან, მე-12 საუკუნეში უნდა ქცეულიყო ეროვნულ სიმბოლოდ. თუმცა, ისტორია ხომ მუდმივად ცვალებადი და განახლებადი დისციპლინაა, ასე რომ, მომავალმა აღმოჩენებმა შეიძლება კიდევ უფრო შორეულ წარსულთან დააკავშიროს ხუთჯვრიანი დროშა.

რადგან ერთ-ერთი ვარაუდით ხუთჯვრიანი დროშის შემოღება გიორგი ბრწყინვალეს მიაწერეს, სიმბოლოს ხშირად აკავშირებდნენ იერუსალიმის, იმავე ჯვაროსნების ჯვართან. ეს სიმბოლო, რომელზეც ასევე ხუთი ჯვარია გამოსახული (განსხვავებული პროპორციით), ჯვაროსნების გერბად ჯერ კიდევ პირველი ლაშქრობის დროს იქცა. ხუთი ჯვრის გამოსახულებას ყველაზე ხშირად უკავშირებენ ამ ლაშქრობის ერთ-ერთ მონაწილეს, გოდფრუა ბუიონელს. მოგვიანებით, მე-13 საუკუნის ბოლოსკენ, სიმბოლო იერუსალიმის სამეფოს დროშადაც იქცა.

საქართველოს დღევანდელ და იერუსალიმის დროშებს შორის პირდაპირი კავშირის დადგენა ადვილი არაა, მაგრამ ხუთჯვრიანი სიმბოლო უკვე გავრცელებული ნიშანია და მას სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაცია აქვს.

ერთ-ერთი და ყველაზე გავრცელებული ვერსიით, რომელსაც ჰერალდიკის საბჭოს ცნობაშიც ვხვდებით, დროშა იესო ქრისტეს და ოთხ მახარობელს განასახიერებს. სხვა მოსაზრებით, სიმბოლოს მნიშვნელობა იესო ქრისტე და მსოფლიოს ოთხი მხარეა. ზოგი მას განმარტავს, როგორც სახარებისეული ცნობა ჯვარცმული ქრისტეს ხუთ ჭრილობაზე.

რაც შეეხება ფერებს: თეთრი სიწმინდისა და სიბრძნის, წითელი კი შეუპოვრობის, სამართლიანობისა და სიყვარულის სიმბოლოდ მიიჩნევა.

დასაწყისში კი ვთქვით, ხუთჯვრიანი დროშა სახელმწიფო სიმბოლოდ 20 წლის წინ იქცაო, მაგრამ ისტორიის მოყოლის შემდეგ შეგვიძლია ხაზი გავუსვათ, რომ დროშა სახელმწიფო სიმბოლოდ აღდგა.

საქართველოს ერთიანი სახელმწიფოს სამეფო-სამთავროებად დაშლის მერე ხუთჯვრიანი დროშა ჯერ კიდევ ფიგურირებდა რამდენიმე მათგანის სიმბოლიკაში, მაგრამ საუკუნეების განმავლობაში ის მაინც ჩანაცვლებული იყო სხვადასხვა ნიშნით.

საქართველოს სახელმწიფო დროშის დღე — 14 იანვარი — 2012 წლიდან აღინიშნება.