ტექნოლოგიების ეპოქა ხშირად იმ განწყობას გვიქმნის, რომ საკუთარ თავსა და სამყაროზე თითქმის ყველაფერი ვიცით და ამოუწურავ ინფორმაციას ვფლობთ. თუმცა, რამდენად დარწმუნებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენს აზრებს ბოლომდე ვაკონტროლებთ? ან რამდენად შეგვიძლია საკუთარი ინტუიციის იმედად ვიყოთ? საერთოდაც, არის თუ არა შესაძლებლობა, რომ არასწორი გადაწყვეტილებების მიღება სამომავლოდ თავიდან ავიცილოთ?
თუ ასეთი კითხვები აქამდეც გაგჩენიათ, პასუხებს დანიელ კანემანის წიგნში “იფიქრე სწრაფად, იფიქრე ნელა” იპოვით. კანემანი ნობელის პრემიის ლაურეატი და ჩვენი დროის ერთ-ერთი გამორჩეული მეცნიერია, რომელიც თავის რევოლუციურ წიგნში ადამიანის აზროვნების პრინციპების გაანალიზებასა და ამოხსნას ცდილობს. ამ სტატიაში კი წიგნიდან “იფიქრე სწრაფად, იფიქრე ნელა” იმ 5 მთავარი მიგნების შესახებ გიამბობთ, რომელმაც შეიძლება თქვენი ყოველდღიური ცხოვრება რადიკალურად შეცვალოს.
- ყველა გადაწყვეტილებას ერთნაირად არ ვიღებთ
როგორც წიგნის სათაური მიგვანიშნებს, ზოგ სიტუაციაში სწრაფად ვფიქრობთ, ზოგჯერ კი ეს პროცესი გაცილებით ნელია. დანიელ კანემანი მრავალწლიანი სამეცნიერო მოღვაწეობის შედეგად ამტკიცებს, რომ ადამიანები გადაწყვეტილებების მიღებისას აზროვნების ორ განსხვავებულ სისტემას ვიყენებთ. როცა შედეგი მარტივი გამოსაცნობია ან როცა შეკითხვა იმას ეხება, რასაც ჩვენი თვალით ვხედავთ, გადაწყვეტილებას ძალიან სწრაფად და ინსტინქტურად ვიღებთ.
ამისგან განსხვავებით, თუ გარემოებები ცხადზე ცხადი არ არის და ზუსტად ვერ ვსაზღვრავთ, რა შედეგი მოჰყვება კონკრეტულ მოვლენას, ნელი აზროვნების სისტემას მივმართავთ და გადაწყვეტილების მიღებასაც ვაჭიანურებთ. რადგან დასკვნების გაკეთება ხშირად აუცილებელია და არჩევანს ვერ გავექცევით, ხანდახან ცუდი გადაწყვეტილების პირისპირაც აღმოვჩნდებით. ამის მიზეზი კი ისაა, რომ სწრაფი აზროვნების დროს ყველაფერს არ ვითვალისწინებთ და დასკვნებს დაუკვირვებლად ვაკეთებთ. მეტიც, ავტორის მტკიცებით, უმეტესად სწრაფი აზროვნებისკენ ვართ მიდრეკილები და თუ ძალიან არ გაგვიჭირდა, გადაწყვეტილების მიღებისას თავს ზედმეტი ფიქრით არ ვიტვირთავთ.
2. ცხოვრება არაპროგნოზირებადია
სარწმუნო იქნება იმის თქმა, რომ ადამიანები კონტროლის მოყვარული არსებები ვართ. გვირჩევნია, მოვლენა ყველა შესაძლო დასაბუთებით ავხსნათ, ვიდრე ვაღიაროთ, რომ რაღაც წარმოუდგენელი მოხდა, რაზეც პასუხი არ გვაქვს. წიგნის ავტორი კი სტატისტიკაზე დაყრდნობით გვეუბნება, რომ შემთხვევითობას გაცილებით დიდი ადგილი უჭირავს ჩვენს ცხოვრებაში და იმის ახსნას, რასაც არ ველოდით, ხშირად შეცდომაში შევყავართ.
საკითხს რომ უფრო შორიდან შევხედოთ, ყოველთვის ალბათობაზე იყო დამოკიდებული, დაიბადებოდა თუ არა რომელიმე მსოფლიო ლიდერი და ისიც შემთხვევითობით გადაწყდა, ჰიტლერი კაცი იქნებოდა თუ ქალი. რეალურად კი ამ ერთმა ადამიანმა მთელი მე-20 საუკუნე თავდაყირა დააყენა. ასეა ჩვენი ყოველდღიურობაც და კანემანი გვიხსნის, რომ ერთმა შემთხვევითმა მოვლენამ ჩვენი ცხოვრება რადიკალურად შეიძლება შეცვალოს. შემთხვევითობის კონტროლი კი შეუძლებელია, ამიტომ მშვიდად უნდა ვიყოთ და დღევანდელი დღით მაქსიმალურად დავტკბეთ.
3. რაც ხშირად გვესმის, სიმართლე გვგონია
ბუნებრივია, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას ჩვენს წინა გამოცდილებებს ვენდობით. თუმცა მნიშვნელოვანია, თუ ვინ ან რა ქმნის ჩვენს ცხოვრებისეულ გამოცდილებებს. ამასთან დაკავშირებით კანემანს შემდეგი მიგნება აქვს: ჩვენი გონება იმას ანიჭებს უპირატესობას, რაც ნაცნობია და არა იმას, რაც ჭეშმარიტია. კომფორტის ზონის დატოვება რომ ხშირად გვიჭირს, ეს ყველასთვის ნაცნობი სატკივარია.
გულწრფელად რომ დაფიქრდეთ, ზედმეტი კითხვებისა და დაკვირვების გარეშე რამდენჯერ აგირჩევიათ ის, რაც თქვენთვის კარგად ნაცნობი იყო? კანემანის აზრით, ამ მომენტს მედია და მარკეტინგი თავის სასიკეთოდ იყენებს და გადაწყვეტილების მისაღებად ადამიანს ერთსა და იმავეს ხშირად უმეორებენ. ხან თავადაც არ გვახსოვს, რატომ ვყიდულობთ კონკრეტულ პროდუქტს და არა სხვას, თუმცა სწრაფად აზროვნების სისტემას გადაწყვეტილების მიღებას ხომ ვერ დაასწრებ?!
4. ხშირად ის გვრჩება მხედველობიდან, რაც ყველაზე აშკარაა
ხშირად მხოლოდ ერთ კონკრეტულ საკითხზე ყურადღების გამახვილება ძალიან მარტივი გვგონია და რეალურად, ასეც შეიძლება იყოს, თუმცა საინტერესო ის არის, რაც ასეთ მოვლენას თან ახლავს. ეს არ ეხება მხოლოდ რაიმე მარტივი საქმის შესრულებას, არამედ ხშირად გადაწყვეტილების მიღების დონეზეც ასე ვიქცევით. იმდენად გვინდა, რომ ჩვენი გადაწყვეტილება ჭეშმარიტი იყოს, ყველგან მის გასამართლებელ საბუთებს ვხედავთ და კონტრარგუმენტები, რომლებიც ცხადზე ცხადია, ყურადღების მიღმა გვრჩება.
კანემანი აზროვნების სისტემების ფარგლებში ამ მოვლენას ასე ხსნის: როცა დავალება გვაქვს, რომ დავაკვირდეთ ერთ კონკრეტულ მოვლენას ან ობიექტს, ჩვენი აზროვნებისთვის ეს მარტივი სტიმულია და გონების დაძაბვა არ მოგვეთხოვება, ამიტომ სწრაფ და ავტომატურ აზროვნებას ვიყენებთ. ასეთ დროს ჩვენი გონება აღარ რეაგირებს იმაზე, რაც დაკვირვების ობიექტის ირგვლივ ხდება და მნიშვნელოვან ინფორმაციას გამოტოვებს. ამის საილუსტრაციოდ კი კანემანის წიგნში არაერთ მაგალითს შეხვდებით.
5. დაბოლოს, საკუთარ შეცდომებზე სწავლა ყველაზე რთულია
მართალია, პოპულარული შეხედულება გვეუბნება, რომ საკუთარ შეცდომებზე ყველაზე კარგად ვისწავლით, თუმცა ჩვენზე უფრო მწარედ ვინ იცის, რომ საქმე ასე მარტივად სულ არაა? ერთია სწავლა და მეორე შეცდომის აღმოჩენა, რასაც მონდომებაც სჭირდება და საკუთარ თავზე მუშაობაც. კანემანი კი წიგნის შესავალშივე ამბობს, რომ სხვისი შეცდომების დანახვა უფრო მარტივია, რასაც ძნელია, არ დაეთანხმო. ხშირად რთულია იმის გამიჯვნა, რისიც გჯერა, რომ სიმართლეა და იმის, რაც ნამდვილად სიმართლეა. სხვების შეცდომების დანახვისას კი ასეთი წინაღობები არ გვაქვს. სინამდვილეში “იფიქრე სწრაფად, იფიქრე ნელაც” ხომ სხვისი შეცდომების შესახებ გვიყვება, თუმცა ამ ნააზრევში თქვენი თავის აღმოჩენა არ გაგიჭირდებათ.
ეს მხოლოდ ნაწილია იმ მნიშვნელოვანი მიგნებებისა, რაც წიგნში “იფიქრე სწრაფად, იფიქრე ნელა” შეიძლება აღმოაჩინოს მკითხველმა. სწორედ ამიტომ SOLO Books-სა და Visa-ს ერთობლივი პროექტის ფარგლებში დენიელ კანემანის ეს მსოფლიო ბესტსელერი „ლურჯ ოკეანესთან“ თანამშრომლობით ქართულ ენაზე ითარგმნა და უკვე გამოიცა. SOLO-ს მომხმარებლებისთვის წიგნი 2 თვის განმავლობაში SOLO ბუტიკში ორიგინალი ყდით გაიყიდება და 20 ლარი ეღირება, შემდეგ კი წიგნი სხვა ქსელებში 29,9 ლარად არაორიგინალი ყდით გაიყიდება. ასევე, თუ წიგნის პირველ 100 მფლობელს შორის მოხვდებით, SOLO-სგან ჩანთა, ფანქარი და ბლოკნოტი საჩუქრად გადმოგეცემათ.
მათთვის კი, ვისაც წიგნის განხილვა და დისკუსია უყვარს, SOLO Book Club-ის ფარგლებში 15 და 29 ივლისს ჩატარდება შეხვედრა, სადაც ამ წიგნის გარჩევას საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მრჩეველი გიორგი ბაქრაძე გაუძღვება. შეხვედრები კითხვა-პასუხის რეჟიმში გაიმართება, ასე რომ, მანამდე შეგიძლიათ წიგნი წაიკითხოთ და თქვენთვის საინტერესო თემებზე შეკითხვებიც მოამზადოთ.