რა გინდა, რომ აქ არ იყოს, — ენა იტყვის რას!
რამდენჯერ გვსმენია საქართველოს მრავალფეროვანი ბუნების შესახებ და რამდენჯერ გვიფიქრია, რომ სხვები აჭარბებდნენ. ამ მრავალფეროვნებას ისიც ცხადყოფს, რომ ჩვენისთანა პატარა ქვეყანას ბევრი დაცული ტერიტორია აქვს – მთლიანი ფართობის თითქმის 9%.
ახლა მოგიყვებით იმ დაუჯერებელი ადგილების შესახებ, რომლებიც სულ ახლოს, ჩვენსავე ქვეყანაშია და იქ ზაფხულის თუნდაც ერთ დღესთუ გაატარებთ, წარუშლელი შთაბეჭდილებები მთელი წელი, ზამთრის სუსხიან დღეებშიც კი გაგყვებათ.
ლაგოდეხის ეროვნული პარკი
ლაგოდეხის ხეობა საქართველოს მასშტაბით პირველი დაცული ტერიტორიაა და სახელმწიფო ნაკრძალის სტატუსი 1912 წელს მიენიჭა. პარკში ხუთი ტურისტული მარშრუტია მოწყობილი: როჭოს ჩანჩქერი, ნინოსხევის (გურგენიანის) ჩანჩქერი, მაჭის ციხის, შავი კლდეების ტბისა და ბუნების შემეცნების ბილიკი. მარშრუტების მრავალფეროვნება საშუალებას გაძლევს, თავად აირჩიო რა ტიპისა და სირთულის გზის გავლა გსურს. ლაგოდეხის ბილიკებზე ნახავ მცენარეთა მრავალფეროვნებას, ასევე, შველს, ირემს ან შესაძლოა, სულაც გარეულ ღორს. თუ ჩანჩქერები გიზიდავს, გურგენიანის ჩანჩქერი 40 მეტრი სიმაღლისაა და ყველაზე მომხიბვლელი ის არის, რომ შეგიძლია, ჩანჩქერის თავზე მოექცე და ზემოდან იხილო წყლის ვარდნა. გარდა ამისა, ამ ბილიკებზე შესაძლებელია საპიკნიკე ადგილების შერჩევა და ფოთლოვანი ხეების ჩრდილში, ან მდინარის ნაპირას, ან სულაც ჩანჩქერთან ახლოს პიკნიკის მოწყობა და ზაფხულის ცხელი დღის უჩვეულოდ გრილად გატარება.
რა გამოარჩევს
ლაგოდეხის ბილიკებს შორის ყველაზე შთამბეჭდავი შავი კლდეების ტბის მარშრუტია. ბილიკი ზღვის დონიდან 500 მეტრზე, შერეულ ტყეში იწყება და 3000 მეტრამდე, ალპურ ზონაში ადის. სიმაღლეთა ასეთი სხვაობა, თითქმის, არსად გვხვდება. ამიტომ შავი კლდეების ტბის მონახულებას თუ გადაწყვეტ, გამორჩეული შთაბეჭდილებებისთვის მოემზადე. თანაც, თუკი წასვლას სექტემბერში დაგეგმავ, ირმის მყვირალობის მოწმე გახდები. გზად შეხვდები სპეციალურად მოწყობილ საპიკნიკე და საკარვე ადგილებს. ამ ბილიკის გავლას 3 დღე სჭირდება, ამიტომ კომფორტული საკარვე ადგილები და ტურისტული თავშესაფარი გზის მნიშვნელოვანი ნაწილია. ბილიკის გავლა ცხენითაც შეგიძლია. თავად ტბა კლდეებს შორისაა მოქცეული, რომლებიც ცასთან ერთად მასში ირეკლება და ზღაპრულ სანახაობას ქმნის.
აქ გატარებული ორი ღამეც კი მთელი ზაფხულის შთაბეჭდილებას შექმნის.
ბორჯომ–ხარაგაულის ეროვნული პარკი
ბორჯომ-ხარაგაულის ტერიტორია საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი პირველი ეროვნული პარკია, რომელსაც ეს სტატუსი 1995 წელს მიენიჭა.
პარკი საუკეთესო არჩევანია უკლებლივ ყველა ტიპის მოგზაურისთვის, რადგან 12 სხვადასხვა ტიპის ბილიკი აქვს. 12-ივე ბილიკი მარკირებულია, აქვს საკემპინგე და საპიკნიკე ადგილები. ამ ბილიკებზე ტურისტული თავშესაფარსაც შეხვდები, მაგრამ გირჩევთ, კარავი ღია ცის ქვეშ გაშალო, რადგან ღამით ვარსკვლავებიან ცას უყურო, დილით კი — ნისლიან ხედებს.
რა გამოარჩევს
ბორჯომ-ხარაგაულის ხელუხლებელი ტყის ბილიკზე შეხვდები წიწვოვან, ფოთლოვან, შერეულ და კოლხურ სუბ-ტროპიკულ ტყეებს, რომლებიც ხელუხლებლად არის შემორჩენილი. ბილიკის გავლისას სხვადასხვა დროში იმოგზაურებ. აქ ყველაფერი ისეა შენარჩუნებული, როგორც უხსოვარ დროში იყო. აქვე ნახავ მე-9 საუკუნის მამათა მონასტერს, რაც დროში მოგზაურობის შეგრძნებას კიდევ უფრო აძლიერებს.
გარდა ამ ბილიკისა, მნიშვნელოვანია ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკის მარშრუტების მრავალფეროვნება — სალაშქრო, საცხენოსნო, ველო, თოვლის ფეხსაცმელების, კულტურულ-საგანმანათლებლო. 12 ბილიკი დიდ არჩევანს იძლევა და შეუძლებელია, რომელიმემ მაინც არ მიგიზიდოს.
ღამის გასატარებლად გამორჩეულია პანორამების ბილიკი, რადგან სადაც არ უნდა გაშალო კარავი, გადაშლილი ხედების დამსახურებით დილის ხედი ყველგან მომნუსხავი იქნება.
ჯავახეთის ეროვნული პარკი
თუკი ალპური ზონა გიზიდავს და ზაფხულში განსაკუთრებით გენატრება სიგრილე და ხანდახან სულაც სუსხი, ჯავახეთის ეროვნული პარკი დიდ არჩევანს იძლევა. სულ 7 სალაშქრო, საცხენოსნო და ველომარშრუტია. ამ მხარეში უმაღლესი წერტილი დიდი აბულის მთაა და 3305 მეტრს აღწევს. სათავგადასავლო ტურების მოყვარულები სწორედ ამ მთაზე უნდა ავიდნენ — აბული ჩამქრალი ვულკანია. მაღალი გამავლობის ავტომობილით მთის ძირამდე მიხვალ, საიდანაც ფეხით გასავლელ მანძილს 2 საათში დაფარავ. თან იქონიე წყალი და შთაბეჭდილებებისთვის მზაობა — მწვერვალიდან აბულ-სამსარის ქედის ხედები, ტბა ტაბაწყური და სხვა პატარა ტბები ჩანს. იქ ასულს დაგავიწყდება, რომ სულ რამდენიმე საათის წინ დატოვე ხმაურიანი და ჩახუთული ქალაქი.
რა გამოარჩევს
ჯავახეთის ეროვნული პარკი ერთადერთი დაცული ტერიტორიაა, სადაც ფლამინგოებს გადაეყრები. აქვეა საქართველოში ყველაზე დიდი, ფარავნის ტბა. ფარავნის ტბის მონახულებას თუ გადაწყვეტ, ავტომობილით ბოლომდე მიხვალ. იქ მისული ცდუნებას ვერ გაუძლებ, რომ ეს უდიდესი ტბა ზედხედითაც არ ნახო და უნდა აჰყვე კიდეც ამ ცდუნებას. სოფელ ფარავნიდან მთას აუყევი შაორის ციხემდე და გზადაგზა უკან მოიხედე — ტბის ზედხედი სხვადასხვა მანძილიდან სხვადასხვა სილამაზეს გადაგიშლის. შაორის ციხეზე მზად იყავი, რომ ალპური მხარე სიურპრიზებს მოგიმზადებს და მზეში ასული, შესაძლოა, წვიმაში დაბრუნდე. მაგრამ ეს ხომ სწორედ ის კონტრასტია, რასაც ზაფხულის ცხელ დღეებში ვნატრობთ.
თუშეთის ეროვნული პარკი
თუშეთი იშვიათად ავთენტური მხარეა, ამიტომ იქამდე მისაღწევი გზის სირთულე დამატებით ხიბლს სძენს მის სანახაობებს. სეზონი ზაფხულში იწყება და დიდთოვლობის გამო მხოლოდ სექტემბრის ბოლომდე გრძელდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ სწორედ ახლა უნდა დაგეგმო თუშეთის მარშრუტები. თუშეთში მოსახვედრად აბანოს, ზღვის დონიდან 2900 მეტრზე მდებარე უღელტეხილი უნდა გაიარო. ამ გზაზე მაღალი გამავლობის მანქანა და გაოცებისგან სახის კუნთების მუდმივად დაძაბვისთვის მზაობა დაგჭირდება. სანამ რომელიმე სოფლამდე ან საბანაკე ადგილამდე მიხვალთ თუშეთის გზის ხედები აგავსებს ემოციებით. ქვემო ომალოში არის ვიზიტორთა ცენტრი, რომელიც ულამაზეს ფიჭვნარში მდებარეობს და აქვს გადასახედი, საიდანაც თუშეთის რამდენიმე სოფელს დაინახავ. აქვეა კაფე, სადაც თუშურ ხაჭაპურს დააგემოვნებ. ასევე, საპიკნიკე და საკარვე ადგილებიც. თუშეთის ეროვნულ პარკს 11 ტურისტული მარშრუტი აქვს, მათ შორის არის ერთდღიანი ბილიკებიც, მაგრამ ჩვენი რჩევაა, თუშეთში მინიმუმ, 3 დღე გაატარო, რათა მთის შეგრძნება მოასწრო და თუშეთის აისებით დატკბეთ — ეს დაუვიწყარი სანახაობაა.
რა გამოარჩევს
თუშეთში, კერძოდ სოფელ ზემო ომალოში ნახავ კესელოს ციხის კომპლექსს. ეს სათვალთვალო და თავშესაფარი კოშკებია, სადაც ომიანობის დროს სოფელი იხიზნებოდა. შეგიძლია, ომალოს თემის სოფლები მოინახულო — დართლო, შენაქო, დოჭუ, კვალო და ა.შ. ამ სოფლებში ნახავ მშრალი წყობით ნაგებ ქვის სახლებს. ასევე ნახავ შედარებით გვიანდელი პერიოდის აივნიან სახლებს. აქვეა ნასაყდრალები და სალოცავი ნიშნები, სადაც ქალებს შესვლა ეკრძალებათ. აღსანიშნავია, რომ თუშეთში ქრისტიანობამ ფეხი სათანადოდ ვერ მოიკიდა და ქრისტიანული ეკლესია ადგილობრივ სალოცავთან შეერთდა. ამიტომ აგვისტოს დამლევს თუ ახვალ იქ, იხილავ მადოლობის დღესასწაულს, რომელიც იოანე ნათლისმცემელს უკავშირდება და რომელშიც მხოლოდ კაცები იღებენ მონაწილეობას. თუშეთში დააგემოვნებ ქერის თუშურ ლუდს, რომელსაც ალუდს უწოდებენ. არც ლუდის სახდელ ადგილასაა ნებადართული ქალების შესვლა.
სოფელ დართლოში ნახავ სასამართლო ბჭეს. ეს არის ადგილი ღია ცის ქვეშ, სადაც განლაგებულია 12 მსაჯულის ქვის სკამი. თუშეთში მოსამართლეს ხალხი ირჩევდა. გადმოცემის თანახმად, ამ სასამართლოს ქალი მოსამართლეც ჰყავდა, რომელიც სამართლიანობითა და მჭევრმეტყველებით გამოირჩევა.
თუშეთში აუცილებლად უნდა ნახო სოფელი ბოჭორნა. ბოჭორნა ზღვის დონიდან 2345 მეტრზე მდებარეობს და ევროპის მასშტაბით ყველაზე მაღალი დასახლებული ადგილია.
გარემოს დაცვა და ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება საქართველოს ბანკის ერთ-ერთი პრიორიტეტია. სწორედ ამიტომ, საქართველოს ბანკისა და კავკასიის ბუნების ფონდის (CNF) ერთობლივი პროექტის ფარგლებში, ქვეყნის მასშტაბით 12 დაცული ტერიტორიის მხარდასაჭერად ბიუჯეტია გამოყოფილი, რომელიც საქართველოს უნიკალური ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნებას ემსახურება.