თუ ახლა ამას კითხულობ, ესე იგი მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე უნიკალურ და უძველეს დამწერლობის სისტემას იცნობ. ქართული ანბანი ჩვენი ქვეყნის კულტურული იდენტობის შემადგენელი ნაწილია, რომელიც ათასწლეულების განმავლობაში ვითარდებოდა და ამ ხნის განმავლობაში ისტორიის არაერთ მძიმე ეპიზოდსაც გადაურჩა.
სწორედ ქართული დამწერლობის ისტორიის გასაცოცხლებლად, საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა და საქართველოს ბანკი უპრეცედენტო პროექტს იწყებენ. პირველად საქართველოში, ქართული დამწერლობის მუზეუმი გაიხსნება. ამ სივრცეში ადგილობრივი თუ უცხოელი ვიზიტორებისთვის ციფრულად მოჰყვებიან ქართული ანბანისა და შრიფტების განვითარების ისტორიას.
და მაინც — რით არის ქართული დამწერლობა ასე გამორჩეული?
1. ქართული ერთ-ერთი უძველესი დამწერლობაა
ქართული ანბანის შემოღების ზუსტი პერიოდი დადგენილი არაა, მკვლევრები კი კვლავაც აქტიურად განიხილავენ შესაძლო ვერსიებს. ერთი ვერსიით, რომელსაც „ქართლის ცხოვრება“ გვაწვდის, ქართული დამწერლობა ჯერ კიდევ წინაქრისტიანულ ეპოქაში, ფარნავაზ მეფის ზეობის პერიოდში გაჩნდა. ამავეზე მიუთითებენ ძველბერძნული ნაშრომებიც.
თუმცა, ყველაზე გვიან, ქართული ანბანი ახალი წელთაღრიცხვით პირველ საუკუნეში შეიძლებოდა შექმნილიყო, რადგან სწორედ ამ პერიოდით თარიღდება ნეკრესის ნაქალაქარში, არქეოლოგიური სამუშაოების შედეგად ნაპოვნი ასომთავრული წარწერა ქვაზე. უფრო გვიანდელ, მაგრამ მაინც ძველი მსოფლიოს ისტორიის პერიოდში, ასომთავრული წარწერები ასევე გვხვდება ახლო აღმოსავლეთის ტერიტორიაზე მდებარე მონასტერსა და ბოლნისის სიონში.
2. ქართული ის იშვიათი ენაცაა, რომელიც სამ ანბანს იყენებს
ქართულმა ანბანმა ისტორიის განმავლობაში განვითარების სამი ეტაპი გაიარა: ასომთავრული, იგივე მრგლოვანი, ნუსხური და მხედრული. ეს უკანასკნელი უკვე მე-10 საუკუნეში გვხვდება და იმაზე ძველია, ვიდრე დღეს არსებული ზოგიერთი დამწერლობა.
სამივე ქართულ ანბანს გამორჩეული სტილი და დახვეწილი გრაფემები ახასიათებს. თუმცა, მათ საერთო თვისებაც მოეძებნებათ — ფონეტიკური სიზუსტე. ქართული დამწერლობის უნიკალურობას ხომ ისიც განაპირობებს, რომ ტექსტი იკითხება ზუსტად ისე, როგორც იწერება.
ამასთან, აღსანიშნავია, რომ დამწერლობის ახალი სახეების გაჩენას წინამორბედები არ გაუუქმებია. ასომთავრულსა და ნუსხურს დღემდე გამოიყენებს საქართველოს მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესია.
3. ქართული დამწერლობა UNESCO-ის მიერაა აღიარებული
იუნესკომ, გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციამ, „სამი ქართული დამწერლობის ცოცხალი კულტურა“ 2016 წელს კაცობრიობის არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ნუსხაში შეიყვანა.
„ეს დამწერლობები მათი განსხვავებული კულტურული და საზოგადოებრივი დატვირთვით თანაარსებობენ. ისინი ასახავენ საქართველოს მრავალფეროვნებასა და იდენტობას. კულტურულ ცხოვრებაში მათი აქტიური გამოყენება კი საზოგადოებაში ერთიანობის განცდასაც ქმნის“, — ვკითხულობთ იუნესკოს ვებგვერდზე.
4. ქართულ დამწერლობას მხოლოდ ქართული ენა არ იყენებს
აღსანიშნავია, რომ ქართული დამწერლობა ქართველური ენების გამაერთიანებელი რგოლიცაა. ქართული ენის გარდა, ამ ანბანით სარგებლობენ მეგრული, სვანური, ლაზური და წოვათუშურიც კი.
სხვათა შორის, გასული საუკუნის 30-იან წლებამდე ქართულ დამწერლობას იყენებდნენ არაქართველური კავკასიური ენებიც: აფხაზური და ოსური.
5. ქართული დამწერლობა ერთ-ერთ ყველაზე ლამაზ ანბანადაც აღიარეს
ანბანის სილამაზის აღქმა კი უფრო სუბიექტური ამბავია და გემოვნებაზეა დამოკიდებული, თუმცა, 2020 წელს გავლენიანმა სამოგზაურო ვებსაიტმა Matador Network-მა ქართული დამწერლობა მსოფლიოში 5 ყველაზე ლამაზ ანბანს შორის დაასახელა.
_______________
ამდენად, ქართული დამწერლობის მუზეუმში სტუმრობა უდავოდ საინტერესო იქნება. მუზეუმისთვის სივრცე ეროვნული ბიბლიოთეკის პირველ კორპუსში მოეწყობა და მის ტექნიკურად აღჭურვაზე საქართველოს ბანკი იზრუნებს. ციფრული ინსტალაციების მეშვეობით, სივრცეში წარმოდგენილი იქნება ქართული დამწერლობის სამი სახის ნიმუში და მათი ისტორია; ასევე მსოფლიო დამწერლობის განვითარების გზაც.