ავტორი: ალექსანდრე ბაგრატიონი-დავითაშვილი
უცნობმა კარგმა ადამიანმა თქვა, რომ “მთებზე უკეთესი მხოლოდ მთებია”. ისეთი კარგი გამონათქვამია, რომ მის მთქმელთან ცეცხლის პირას ჩამოჯდომას და კონიაკის მიჭახუნებას მანდომებს. ChatGPT-ს რომ ვკითხე, ვინაა ამ ფრაზის ავტორი-მეთქი, მომატყუა, რომ ვითომ ძველი ებრაული გამოთქმაა. აბა, სად ებრაელები და სად მთა? ისრაელში გორაკ-ბორცვები კი არის, ვითომ ერთი სასრიალო კურორტიც, სახელად მთა ჰერმონი, გოლანის მაღლობზე, რომელიც სირიასა და ლიბანს ესაზღვრება და 2814 მეტრია ზღვის დონიდან. მთებზე კარგი მხოლოდ მთებიაო, შეიძლება ჩვენს მამამთავარს, მოსეს ეთქვა, სინას მთიდან ახალდაბრუნებულს, ცოტა გაკვირვებული სახით მდგარს იქ მომხდარი სასწაულით და ქვის ფილებით ხელში, რომლებზეც აბრაამიანული რელიგიების მთავარი კოდი იყო ამოტვიფრული 10 წინადადებად.
კოდები იუდეველებს ძალიან უყვართ: თიხის გოლიათის, გოლემისა და რებე იეჰუდა ლოევ ბენ ბაზალელის ამბავია აქ გასახსენებელი, მაგრამ ვინაიდან მთასთან დიდად კავშირი არ აქვს, თავს შევიკავებ. დაგინაცვლეთ თქვენ. არადა მთას ჰგავდა გოლემი, უზარმაზარ თიხის მთას.
საქართველოს 65% მთითაა დაფარული, 35% ბრტყელია. ამ ბრტყელ ადგილებზე ან ყურძენი მოჰყავთ, ან ხორბალი, ანაც ხალხი ცხოვრობს, ან საერთოდ ჭაობია და ყანჩა-იხვებს გაუდით რონინი. ერთი სიტყვით, არაა ცუდი ადგილები, ფუნქციურიცაა, თავისი მოყვარულიც ჰყავს, თუმცა მათზე მე ბევრს ვერაფერს დავწერ, არცაა საჭირო, ჰყავს ველ-მინდვრებს თავისი დიდი მაქებარი: სეტონ-ტომპსონი გინდა, ფოლკნერი თუ შოლოხოვი.
დიდად ბარის ხალხს არ უყვარს მთაში სიარული. ჰა ჰა ბავშვი წაიყვანონ ბაკურიანში და 25-იანებიდან დაუშვან. თხილამურებიც სხვა ამბავია, მთლად მთაში სიარულს ვერ დაარქმევ alpine skiing-ს. საერთოდაც, დიდად კმაყოფილი არ ვარ ჩემი ერის სპორტულობით. შეუძლებელია ამდენი მთა და ბორცვი გქონდეს ყურისძირში და მხოლოდ კოვიდის დროს დადიოდე ჰაიკინგზე, ისიც იმის გამო, რომ უბრალოდ სხვა გზა არ დაგრჩა. რისიც მუდამ მშურდა, ყოფილი იუგოსლავიის ქვეყნებია. იუგოსლავიელები ყოველთვის ყველაზე სპორტულები იყვნენ და მუდმივი შიდაპოლიტიკური, ომის თუ ფინანსური კრიზისის მიუხედავად, ზაფხულის გუნდურ სახეობებში საოცარ შედეგებს აღწევდნენ. 1992 წელს, გაგანია ომის დროს, იუგოსლავიისგან ახლადგამოყოფილმა ხორვატიამ საერთოდაც მეორე ადგილი დაიკავა ბარსელონას ოლიმპიადაზე. პეტროვიჩის და კუკოჩის გუნდმა მხოლოდ მაიკლის და მეჯიქის ყველა დროის საუკეთესო ბანდასთან წააგო და ოქროს ფასი ვერცხლის მედალი აიღო.
Highlander tour-ის ერთ-ერთი დამფუძნებელი და იდეის ავტორი ჩემი კარგი ნაცნობი და ყოფილი კოლეგა რედ ბულიდან, ხორვატი იურიცა ბარაკია. პროექტის შესახებ ხარკოვში, სოციალური ინიციატივებისა და მუსიკის ფესტივალ Plan B-ზე შევიტყვე, სადაც იურიცამ “ჰაილენდერის” შესახებ ერთსაათიანი პრეზენტაცია ჩაატარა. პროექტის იდეა ძალიან მომეწონა, ან როგორ შეიძლება არ მომწონებოდა ის, რაც მთის სიყვარულს და მის პოპულარიზაციას ეხება. იმას კი ვერ ვიფიქრებდი, რომ სულ რამდენიმე წელში ჰაილენდერ ტურს ჩემს ქვეყანაშიც ვიხილავდი.
რა არის Highlander Tour-ის იდეა
მსოფლიოში უამრავი სამოყვარულო შეჯიბრი და სპორტული გაერთიანება არსებობს: მარათონები, ნახევრად მარათონები, სამთო რბენები და სხვა. მრავალჭიდელებს “აირონ მენის” შეჯიბრი აქვთ, რომელიც ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული და საინტერესო სანახავია მსოფლიოს მასშტაბით. რაც შეეხება ჰაიკერებს, იმ ხალხს, ვისაც მთაში თავისთვის სიარული უყვარს, არ ჰქონდათ არაფერი მსგავსი, რის გარშემოც ისინი გაერთიანდებოდნენ, ივლიდნენ სხვადასხვა ქვეყანაში, გაიცნობდნენ მათნაირ მთის ენთუზიასტებს და ექნებოდათ შესაბამისი სტატუსი. შეიძლება გაგეცინოთ, რად უნდა მთაში სიარულს სტატუსიო, მაგრამ არც მთლად ასეა საქმე: ადამიანებს უყვართ მიზანი და მიზეზი, თუნდაც აბსტრაქტული, მთავარია, რომ მათ სულს ერგებოდეს და წინ სვლისკენ ბიძგს აძლევდეს. ჰაილენდერის იდეა მთის სიყვარულის განმტკიცება, ჯანსაღი ცხოვრების წესის პოპულარიზაცია და ადამიანებს შორის კავშირების დამყარებაა, რადგან არავის ისე არ სჭირდება ერთმანეთი, როგორც კაი ხალხს. კაი ხალხის ნაცნობობიდან ყოველთვის საინტერესო პროექტები იბადება ხოლმე. მთაში მოარული ცუდი ტიპი კი ჯერ მე არ მინახავს.
ჰაილენდერზე შეჯიბრი არ არსებობს. ვისაც ეჯიბრები აქ, მხოლოდ საკუთარი თავი და მუხლებია: აღმართში თავს უნდა დააჯერო, რომ შეგიძლია, დაღმართში კიდევ – მუხლებს. თუ სწორად შეარჩევ ჰაილენდერ ტურის კატეგორიას, ძალიან არ გაგიჭირდება: შეგიძლია ორდღიანი სცადო – ასე 30 კმ; შეგიძლია სამდღიანი ტური აიღო – 55–60 კმ. ხუთდღიანი ტურის 100 კმ-იანი ვერსია ჯერ საქართველოში არ ჩამოსულა და თუ ვინმეს საკუთარი თავის გამოცდა ასეთ გრძელ დისტანციაზე გინდათ, შეგიძლიათ ჰაილენდერში მონაწილე 15 ქვეყნიდან ამოირჩიოთ ის ადგილი, სადაც 100 კმ–ს გადიან და თამამად შეუვარდეთ წელში.
“ასე მგონია, ჰაილენდერი სვანეთისთვის შევქმენით” – მითხრა იგორ მლინარევიჩმა, ჰაილენდერის მეორე დამფუძნებელმა. “დაუჯერებელია ეს ყველაფერი, თითქოს ეთნო-გეოგრაფიულ პარკში ვარ, ადგილობრივები კი როგორ მშვიდად უყურებენ ყველაფერს, თითქოს უშბა კი არ ადგათ თავზე, არამედ რაღაც გაურკვეველი ბორცვი.” რა თქმა უნდა, იგორს დავეთანხმე და ვეცადე, არ შემემჩნია, რომ ის არც პირველი იყო და არც უკანასკნელი, ვინც სვანეთმა ემოციურად მიიბა და აწი ნებისმიერი ახალი მთების ნახვისას უნებურად ყველაფერს მას შეადარებდა.
სტარტი იყო სანახაობა. ნაწილობრივ ღრუბლიანი დილა სვანური საყოფაცხოვრებო რეალიზმისა და სამოყვარულო, მასობრივი სპორტის ამსახველი ეტიუდების შერწყმით: ცნობისმოყვარე ცუგებით, დარბაისელი ძროხებით, დელიკებით და ალიონის ოქროსფერ ბურუსში გახვეული ლენჯერის სოფლების კოშკებით; გეიზერული ჩაიდნიდან ამოვარდნილი ყავის ოხშივრით, ენერჯი ბარების ჯიბეებში შარიშურით და იმ ხალხის ბედნიერი თვალებით, რომლებიც სვანეთში პირველად ამოვიდნენ.
საინტერესო დასაკვირვებელია, როგორ ტრანსფორმაციას განიცდიან ამ სამი დღის განმავლობაში ის ადამიანები, რომლებიც სამთო ლაშქრობაში პირველად მიდიან. თავიდან, კარგად დაბანილებს, დავარცხნილებს, სასტუმროში გამოძინებულებს ცოტა დაბნეულობა და ნერვიულობა ეტყობათ – ყველას ის აფიქრებს, გაქაჩავს თუ არა სამდღიან ინტენსიურ დატვირთვას. შემდეგ ეს ხალხი, როგორც კი პირველ აღმართს აივლის და საკუთარ ძალას ირწმუნებს, პატარა ინიაკი ოჩოებად და აფი გიგანებად იქცევიან ხოლმე და სვანეთის მთებს ქედებს უმტვრევენ.
ტურიკას უყვარს ხოლმე თავისი მეგობრების სახელი-გვარებით მოხსენიება წიგნებში და ჰომეროსსაც, თითქოსდა ყველა უნდა იცნობდეს მათი ვიწრო სამეგობრო წრის ვარსკვლავებს. მეც მომიწევს ახლა რამდენიმე საინტერესო პერსონაჟის ჩამოთვლა, რადგან დაიმსახურეს:
როგორ არ უნდა ვახსენო ხატია ჟვანია, რომელიც შარშან პირველად წამოვიდა მთაში და რეკორდულად მცირე დროში გაიარა სამივე დღის დისტანცია ისე, რომ წელს ჰაილენდერის ამბასადორად მოგვევლინა; ან როგორ არ უნდა ვთქვა ვისამ მუსას ამბავი, რომელიც ლიბანიდან ჩამოვიდა ჰაილენდერისთვის და ისე აღფრთოვანდა სვანეთით, რომ ყოველღამე იკარგებოდა, რადგან ბილიკიდან გადაუხვევდა და ბუნებასთან ლაციცით დრო ეპარებოდა ხოლმე; თათა შენგელიაა საპატიოდ მოსახსენიებელი, ასევე პირველად რომ წამოვიდა წინა წელს და აღმართების დამძლევ მანქანად რომ იქცა უნებურად თავისი 40-კილოგრამიანი ჩანთით; წლევანდელი უსაყვარლესი პერსონაჟი გახდა ადამიანი, რომელსაც “მკრთალსახიანი რაინდი” დავარქვი, ისიც პირველად იყო მთაში, მუხლჩაუხრელად სდია მორაგბე გიო ჭუაძეს და ფიტნესინსტრუქტორ კუშკა გოგუაძეს, რომლებიც, რბილად რომ ვთქვათ, არაადამიანური ტემპით დადიან, ამხელა კარდიოს შემდეგ კი რამდენიმე საათი დასჭირდა ფერზე მოსასვლელად.
როგორც კი ბანაკი ჰორიზონტზე ჩნდება, უმალვე გავიწყდება დაღლილობა და აღფრთოვანების ფაზაში შედიხარ. ცივი საზამთრო გივსებს სითხის დანაკლისს, მერე კი ან კუბდარის მასტერკლასი წამოგეწევა პირველი, ან ჭიშდვრის, ერთჯერადი მაკარონებიც მშვენივრად იჭმევა. დილისა და საღამოს იოგა, ცხენები ჭენებით, ოქროს გარეცხვა ენგურის შენაკადში, ვარსკვლავიანი ცა, ფონზე უშბა, აქეთ თეთნულდი და კარავში ძილი. ცივ მდინარეში ბანაობის ხსენება დამავიწყდა, როგორც დისტანციის გავლის შემდეგ დასკვნითი აკორდი.
არცერთი ბრიტანელი მეცნიერის დასკვნა არ მინახავს, მაგრამ ასე მგონია, რომ ის, ვინც მთაში დადის, ცხოვრების სირთულეებსაც მარტივად უმკლავდება: ხვდება, რომ აღმართს აუცილებლად მოჰყვება დაღმართი და შემდეგ ისევ ასე დაუსრულებლად. სამთო გამყოლი, ალპინისტი ილო ბერულავა ამბობს, რომ “როგორც ერი, მაშინ ავღორძინდებით, თუ დიდიან-პატარიანად ყველა მთაში ივლის, მოერგება თავისი ქვეყნის რელიეფს და შეიცნობს მას.” ძნელია, არ დაეთანხმო ან რაიმე შესწორება შეიტანო ბატონი ილიას აფორიზმში. მთა ჩვენი ერთ-ერთი მთავარი საექსპორტო ნედლეულია (შემომავალი ტურიზმი ექსპორტად ითვლება ეკონომიკაში), დიდებული ამბავი იქნება, თუ გავიცნობთ და დავუახლოვდებით მას. ჩემი ოცნებაა, რომ თუნდაც მთიან რეგიონებში ბავშვებს სკოლაში ასწავლონ იმ დისციპლინების საწყისები, რომელთა ათვისება ადამიანს მთაში ორიენტირებასა და გადარჩენაში დაეხმარება. ჰაილენდერი დიდ, ეროვნულ საქმეს აკეთებს: ამ ტურის მეშვეობით რამდენიმე ათეულმა ჩემმა ნაცნობმა დაიწყო მთაში სიარული და მისი გაცნობა, მრავალმა კაცმა და ქალმა გაიგო უამრავი რამ საქართველოს შესახებ ამ ორი წლის განმავლობაში.
ერთი სიტყვით, გეპატიჟებით შემდეგ ჰაილენდერზე, რომელიც უკვე სხვა მარშრუტზე გაიმართება – ადგილს კი ჯერჯერობით სიურპრიზად დავტოვებთ. წამოდით ჰაილენდერზე და მიიღეთ ის გამოცდილება, რომელიც მთელი ცხოვრება გაგყვებათ, მართლა მთელი ცხოვრება.